Free and Public

Astudiaeth o’r tri deg a phump o lyfrgelloedd Carnegie a adeiladwyd mewn trefi a chymunedau diwydiannol yng Nghymru cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Mae’r system llyfrgelloedd mewn cyfnod trawsnewidiol sy’n denu llawer o sylw; nid yw’r adeiladau Carnegie hyn wedi’u cofnodi’n llawn erioed, ac mae rhai mewn cyflwr argyfyngus. Mae’r llyfr hwn yn darlunio eu harwyddocâd cymdeithasol, diwylliannol a phensaernïol, a sut maent yn adlewyrchu gweledigaeth ddyngarol ryfeddol Carnegie. Mae’n adolygu’r system llyfrgelloedd cyhoeddus am ddim yng Nghymru a Phrydain Fawr o’r Ddeddf Llyfrgelloedd Cyhoeddus gyntaf yn 1850, ac yna hanes gyrfa Carnegie fel ‘dyn cyfoethocaf y byd’ a’r pwyslais roedd yn ei roi ar hyrwyddo llyfrgelloedd i bawb, beth bynnag eu hoed a’u rhywedd. Hap-ddatblygiad llyfrgelloedd cyhoeddus yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg yw’r cyd-destun y nodir cysylltiadau Carnegie â Chymru ynddo, ynghyd â’r cylchoedd y symudai ynddynt ym Mhrydain. Mae’r adran fwyaf yn trafod lleoliadau, safleoedd a noddwyr y llyfrgelloedd, ynghyd â’r adeiladau eu hunain. Mae’n gorffen gyda gwaddol Carnegie yng Nghymru, nid lleiaf rôl ei Ymddiriedolaeth yn y DU yn y mudiad llyfrgelloedd sir ar ôl 1911.